مدير پژوهش دانشكده اصول‌‌الدين:

فراموش كردن اولويت‌هاي اجتماعي در پژوهش‌هاي قرآني خسارت‌بار خواهد بود.

گروه انديشه: در حالي كه هدف عالي و اصلي در پژوهش‌هاي قرآني، تببين علوم و معارف قرآني براي عموم مردم در همه سطوح است، معطوف شدن تمامي پژوهش‌ها و يا عمده آن‌ها به پژوهش‌هاي علمي محض و فراموش كردن مخاطبان و اولويت‌هاي اجتماعي بدون شك خسارت بار خواهد بود.

حيدرعلي رستمي، مدير پژوهش و عضو هيئت علمي دانشكده اصول‌‌الدين، در گفت‌وگو با خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، با اشاره به اين كه پژوهش‌هاي قرآني در دو حوزه علوم قرآني و معارف قرآني قابل توجه و ارزيابي است، عنوان كرد: تأسيس مراكز مختلف پژوهشي در رده‌ گروه‌هاي پژوهشي، پژوهشكده‌ها و پژوهشگاه‌ها بدون ترديد موجب رشد و بالندگي تحقيقات قرآني در دو حوزه علوم قرآني و معارف قرآني خواهد شد.

رستمي با تأكيد بر اين كه هنوز تا رسيدن به نقطه مطلوب فاصله زيادي وجود دارد، بيان كرد: مهم آن است كه اهميت پژوهش‌هاي قرآني براي دست‌اندركاران و برنامه‌ريزان فرهنگي آشكار و ملموس باشد كه به نظر مي‌رسد كمابيش چنين است، اما نقاط ضعف بسياري در دستگاه‌ها و نهادهاي فرهنگي و پژوهشي مربوط مشاهده مي‌شود. به هر حال حركت رو به جلوي پژوهش‌هاي قرآني ـ هر چند كند و آهسته ـ افق‌هاي روشن و تابناك در اين عرصه را دست‌يافتني كرده است.

وي افزود: در اينكه توليد آثار پژوهشي قرآني، از لحاظ كمي روند رو به تزايدي داشته و خواهد داشت، ترديدي وجود ندارد، اما از لحاظ كيفي، در اين مورد ترديد وجود دارد. انصاف نيست اگر اذعان نكنيم كه تك‌نگاري‌هاي فاخر و گرانسنگ و قابل عرضه در مجامع علمي معتبر به صورت پايان‌نامه‌، مقاله و كتاب در حوزه پژوهش‌هاي قرآني رقم خورده است، اما تعداد اين آثار مي‌تواند و بايد بيش از تعداد آن در حال حاضر باشد.

رستمي تأكيد كرد: گسترش كمي و بدون برنامه‌ريزي مناسب جهت ارتقاي كيفي آثار مذكور مي‌تواند به توسعه سطح و گستره پژوهش‌هاي قرآني بينجامند، اما لزوماً به تعميق و ارتقاي سطح علمي آنها نخواهد انجاميد.

مدير پژوهش دانشكده اصول‌‌الدين با اشاره به اين نكته كه پژوهش‌هاي قرآني روشمند بي‌شك بر پژوهش‌هاي قرآني فاقد روش پژوهشي مقبول و استاندارد، ترجيح و برتري دارد، اضافه كرد: متأسفانه پژوهش‌هايي كه بايسته‌هاي روش پژوهش را مورد ملاحظه قرار داده باشند، چندان زياد نيستند و شايسته است كه پژوهشگران عرصه تحقيقات قرآني، در گام اول، آموزش‌هاي لازم در اين مورد را ببينند و پژوهش‌هاي خود را بر پايه روش صحيح پژوهشي بنا كنند.

وي اضافه كرد: روشن است كه اتخاذ چنين شيوه‌اي، سطح و كيفيت تحقيقات قرآني را به جايگاه بالاتري ارتقا مي‌دهد و آن‌ها را در معرض استفاده بيشتر و مناسبتر كاربران مي‌گذارد.

طبقه‌بندي محتوايي، ارزيابي مستمر و مخاطب‌سنجي، زمينه ارتقاي محتوايي پژوهش‌هاي قرآني

رستمي با اشاره به وضعيت پژوهش‌هاي قرآني از لحاظ محتوايي، بيان كرد: پژوهش‌هاي قرآني بايد در گام دوم از لحاظ محتوايي ارتقا يابد و از پس‌گرايي و يا ايستايي برهد و پويايي مناسب و شايسته‌ اين پژوهش‌ها را به دست آورد و بديهي است كه براي تحقق اين امر، طبقه‌بندي محتوايي آثار قرآني و عرضه هر طبقه به مخاطبان خاص خود لازم مي‌نمايد. همچنين آثار هر طبقه مي‌تواند از سوي متخصصان امر، ارزيابي مستمر و مداوم شود و از لحاظ ارتقاي محتوايي مورد سنجش قرار گيرد.

عضو هيئت علمي دانشكده اصول‌‌الدين در پاسخ به اين سؤال كه پژوهش‌هاي قرآني تا چه حد بايد براساس نيازهاي مخاطب طراحي و انجام شود؟، گفت: هر يك از پژوهش‌هاي با جهت‌گيري پژوهش علمي محض و پژوهش‌هاي معطوف به مخاطبان در جاي خود لازم و ضروري است. قرباني كردن هر يك از اين دو گونه پژوهش براي شكوفايي و بالندگي پژوهش ديگر كار درست و بايسته‌اي نيست.

وي نكته مهم در مورد اولويت‌بندي ميان اين دو دسته پژوهش را توجه به مقتضيات زمان و مكان دانست و عنوان كرد: در اين ميان از پژوهش‌هاي قرآني با توجه به اولويت‌هاي اجتماعي نبايد غافل شد. به نظر مي‌رسد اين نوع پژوهش‌ها از جهات متعددي نسبت به پژوهش‌هاي از نوع ديگر قابل توجه هستند، چرا كه هدف عالي و اصلي در پژوهش‌هاي قرآني، تببين علوم و معارف قرآني براي علاقه‌مندان و عموم مردم جامعه در همه سطوح و طبقات و رده‌هاي سني، علمي و جنسي است.

رستمي افزود: معطوف شدن تمامي پژوهش‌ها و يا عمده آن‌ها به پژوهش‌هاي علمي محض كه به سامان رسيدنشان نياز به صرف وقت و توان علمي بسيار دارد و فراموش كردن مخاطبان و اولويت‌هاي اجتماعي و يا كم شدن وزنه آن‌ها در محاسبات پژوهش‌هاي قرآني، بدون شك خسارت بار خواهد بود و به از دست رفتن خيل عظيم مخاطبانِ مشتاقِِ علوم و معارف قرآني خواهد انجاميد.

اجتناب از برخورد آزمون و خطايي در نقد پژوهش‌هاي قرآني

گروه انديشه: ابزارها و روش‌هاي نقد و ارزيابي آثار پژوهشي در عرصه تحقيقات قرآني نبايد به گونه‌اي باشد كه پژوهش‌هاي قرآني را در معرض آزمون و خطا قرار دهد؛ چه سرانجام اين كار به بي‌اعتمادي به اين گونه پژوهش‌ها مي‌انجامد كه بسيار خطرآفرين است.
حيدرعلي رستمي، مدير پژوهش و عضو هيئت علمي دانشكده اصول‌الدين، در گفت‌وگو با خبرگزاري قرآني ايران (ايكنا)، با تأكيد بر اهميت مقتضيات زمان و مكان در مطالعات و پژوهش‌هاي قرآني، در خصوص اولويت‌هاي پژوهش‌هاي قرآني گفت: پژوهش در مورد پرسش‌هاي پاسخ داده نشده مربوط به قرآن در اولويت اول قرار دارد، زيرا جاي چنين پژوهش‌هايي به طور كلي خالي است و در مرحله بعد بايد به سراغ پژوهش‌هاي اساسي‌تر و بنيادين‌تر و پژوهش‌هاي ديگري كه بر مبناي آنها انجام مي‌شوند، رفت.
رستمي افزود: پژوهش در مباحث بنيادي درباره قرآن و معارف آن به جهت اثرگذاري در مجموعه‌اي از پژوهش‌ها، جايگاه ويژه‌اي دارد و بايد مورد توجه خاص قرار گيرد. در مرحله سوم نيز بايد توجهي به بازخواني و بازنويسي پژوهش‌هايي داشت كه پيش از اين به نحوي سست و ضعيف صورت گرفته و بايد سعي شود با نگاه‌هاي جديد، روش‌هاي متقن‌تر و ... اشكالات آن پژوهش‌ها به نحو شايسته برطرف شود.

نقد و ارزيابي آثار پژوهشي قرآني با هر ابزار و روش علمي، موجب بهينه‌سازي اين پژوهش‌هاست

وي درباره ابزارها و روش‌هاي مناسب نقد و ارزيابي آثار پژوهشي در عرصه مطالعات قرآني نيز عنوان كرد: روشن است كه نقد و ارزيابي آثار پژوهشي در عرصه مطالعات قرآني با هر ابزار و روش علمي كه انجام شود، به بهينه‌سازي خروجي پژوهش‌هاي قرآني مدد مي‌رساند و نيز روشن است كه هر چه اين ابزارها و روش‌ها علمي‌تر و مورد اعتمادتر باشند، نتايج حاصل از آن‌ها ارزشمندتر و قابل اعتمادتر هستند.
رستمي ادامه داد: به طور كلي ابزارها و روش‌هاي نقد و ارزيابي آثار پژوهشي در عرصه تحقيقات قرآني نبايد به گونه‌اي باشد كه پژوهش‌هاي قرآني را در معرض آزمون و خطا قرار دهد، چه سرانجام اين كار به بي‌اعتمادي به اين گونه پژوهش‌ها مي‌انجامد كه بسيار خطرآفرين است. بنابراين كارآمدي ابزارها و روش‌هاي نقد بايد پيش از به كار گرفته شدن در عرصه مطالعات قرآني، خود مورد نقد و ارزيابي قرار گيرند و تنها ابزارها و روش‌هايي در اين عرصه به كار گرفته شوند كه از لحاظ علمي بدون ايراد و اشكال هستند.

كم‌كاري‌هاي سابق هنوز جبران نشده است

عضو هيئت علمي دانشكده اصول‌الدين درباره ميزان مطلوبيت وضعيت امروز مطالعات و پژوهش‌هاي قرآني نيز بيان كرد: اگر وضعيت امروز را وضعيت مطلوب در اين عرصه بدانيم، به صواب نرفته‌ايم. مطلوب نبودن اين مطالعات و پژوهش‌ها از سه جهت كمي، كيفي و گستره علمي قابل طرح و بحث است.
وي اظهار كرد: به يقين مطالعات و پژوهش‌هاي قرآني نسبت به سال‌هاي قبل روند رو به افزايشي داشته است، اما هنوز كميت لازم و مناسبي را ندارد، چرا كه پژوهش‌هاي عرضه شده جوابگوي تقاضاي فراوان موجود نيست و كم‌كاري‌هاي سابق هنوز جبران نشده است. از لحاظ كيفي نيز مطالعات و پژوهش‌هاي كنوني قرآني در وضعيت مطلوبي قرار ندارد و اين مطالعات و پژوهش‌ها از اين لحاظ نيازمند نقد و بازنگري و برنامه‌ريزي جامع است. همچنين از لحاظ گستره علمي نيز مطالعات و پژوهش‌هاي ياد شده كمبودهاي فراواني دارند و سطوح مختلف علمي و مجموعه مباحث مرتبط علمي را پوشش نمي‌دهد.

لزوم برنامه‌ريزي مطالعات و پژوهش‌هاي قرآني توسط متخصصين و فراهم شدن سازوكارهاي لازم براي اجراي برنامه‌هاي مصوب

رستمي راه رسيدن به وضعيت مطلوب و بر طرف كردن كمبودها و كاستي‌هاي يادشده را در گام اول برنامه‌ريزي درست فرهنگي ـ پژوهشي دانست و گفت: بدون برنامه‌ريزي مناسب و هدف‌گذاري‌هاي صحيح نمي‌توان راه درست را پيمود و به وضعيت مطلوب رسيد. در اين مرحله بايد گروه يا گروه‌هاي علمي متعهد و متخصص عهده‌دار اين برنامه‌ريزي باشند و تمام تلاش خود را براي مهندسي آن معطوف دارند.
مدير پژوهش دانشكده اصول‌الدين افزود: در گام دوم نيز بايد ساز و كارهاي لازم براي اجراي برنامه‌هاي مصوب فراهم آيد. همچنين بايد مؤسساتي پژوهشي و يا پژوهشكده‌ها و پژوهشگاه‌هاي قرآني شكل گيرد و آنچه از اين مراكز موجود است، تقويت و كاستي‌ها برطرف شود.

لزوم دقت در انتخاب پژوهشگر در پژوهش‌هاي فاخر و نظارت مستمر كميته‌هاي علمي بر اين پژوهش‌ها

وي در ادامه با اشاره به نقش پژوهشگران در تحول در عرصه قرآن‌پژوهي، بيان كرد: بديهي است كه پژوهشگران عرصه پژوهش‌هاي قرآني در تحقق اهداف تعيين ‌شده و به سامان‌ رساندن پژوهش‌هاي شايسته، نقش بي‌بديل و اثرگذاري دارند. بنابراين انتخاب كساني كه از عهده پژوهش در اين عرصه برآيند و شرايط لازم براي انجام پژوهش‌هاي فاخر و گرانسنگ را داشته باشند، بايد با دقت و وسواس لازم انجام شود و آموزش‌هاي لازم كه در ارتقاي سطح پژوهش‌ها اثرگذار است، به ‌آنان داده شود و كميته و يا كميته‌هاي علمي به طور مدام و مستمر، آثار پژوهشي آنان را تحت نظر داشته و به رفع نواقص و ارتقاي سطح كيفي آنها مدد رسانند.

وجود ظرفيت‌هاي مناسب براي عرضه پژوهش‌هاي قرآني در عرصه بين‌المللي و لزوم برنامه‌ريزي متصديان در اين راستا

رستمي در خصوص ارزيابي خود از سطح پژوهش‌هاي كنوني با مقياس بين‌المللي، گفت: برخي پژوهش‌هاي كنوني براي عرضه در مجامع علمي بين‌المللي از سطح مناسبي برخوردارند، اما ظرفيت‌هاي بيشتري براي اين امر وجود دارد كه بايد از قوه به فعليت برسد و نواقص احتمالي آنها برطرف شود تا اين پژوهش‌ها در سطح شايسته‌اي كه امكان عرضه در اين مجامع را مي‌يابند، قرار گيرند.

وي عنوان كرد: انتشار مجلات معتبر در سطح بين‌المللي، برگزاري كنفرانس‌ها و همايش‌هاي علمي قرآني، نشست‌هاي كوچك و بزرگ علمي و عرضه آثار به صورت مكتوب و ارائه در نمايشگاه‌هاي كتاب در كشورهاي ديگر اقداماتي است كه به صورت محدود صورت گرفته، اما جاي كار بيشتري در اين زمينه وجود دارد كه متصديان امور پژوهشي با برنامه‌ريزي مناسب مي‌توانند سامان شايسته‌اي به عرضه پژوهش‌هاي قرآني در عرصه بين‌المللي بدهند.